Simto Alev

Aşağıya kopyalayıp, biraz da revize edeceğim yazıyı bundan yaklaşık 2 yıl önce yazmış ve SanalCafe forumlarında paylaşmıştım. Yazıyı hazırlamama en çok cesaret veren şey, birçok insanın uyardığım zaman kibarca kabul edebilmeleri. Tabii buna rağmen bir çok Türkçe Asisi ile hala karşılaşabiliyorum. 

Yazının amacı hatalı kullanılan sözcükleri (herkes / herkez) düzeltmek, yabancı sözcükleri Türkçeleştirmek,  insanlara mükemmel bir Türkçe öğretmek değildir. Sadece okumayı ve anlamayı kolaylaştıran temel imla kurallarını bilgim yettiğince yazmaya çalıştım. Ben yazarken bu kurallara -nadiren hata yapsam da- uyuyorum. İçerik ilgi çekici, faydalı olmadıkça da düzgün bir dille yazılmamış sitelerde çok fazla vakit harcamıyorum. (kullanıcıların içerik ürettiği siteleri ayrı tutuyorum.)

Siz de bu yazıya yorum yaparak listeye eklemeler yapabilirsiniz. Eğer varsa benim hatalarımı düzeltebilirsiniz. Gerektiğinde yazıyı güncelleyip düzeltme ve ekleme yapabilirim.

1) Bağlaçlar
En çok rastladığım hatadır. “De”, “Da” bağlacı, “De” ve “Da” eki ile birbirine karıştırılır. Tüm bağlaçlar sözcükten ayrı, tüm ekler ise sözcüğe bitişik yazılmalıdır. Bir çok kişi bağlaçları ve ekleri birbirine karıştırıp, ekleri ayrı, bağlaçları bitişik yazıyor.

“De”, “Da” eki, bulundurma, sahip olma anlamındadır.
“Kitabın bende”, “Tuğçe’ler dün gece bendeydi”, “Cüzdanım sende mi?” gibi cümlelerde “de” sahiplik barındırır. Bu yüzden bitişik yazılmalıdır.

“De”, “Da” bağlacı ise, dahi(L) anlamındadır.
“Oraya ben de gideceğim”, “Ben de seni seviyorum”, “Sen de verecek misin?” gibi cümlelerde “De”ler, birer bağlaçtır ve ayrı yazılmalıdır.

Aslında kural basit olsa da, karıştıranlar için de pratik bir yöntem vardır.
“De” veya “Da”yı cümleden silip okuyun. Eğer geriye tamamen anlamsız bir cümle kalıyorsa, o bir ektir ve bitişik yazılır. Eğer esas anlamını yitirse (yitirebilse) de; geriye anlamlı bir cümle kalıyorsa, bu bağlaçtır ve ayrı yazılır.

“Kalemim sende mi?” (ek)
“Ben de geliyorum” (Bağlaç)

Önemlidir, çünkü “Sende” ile “Sen de”nin, “Oda” ile “O da”nın büyük farkı vardır.
—
Bağlaçlarımız, “De”, “Da”, “Ve”, “Veya”, “Ki”, “Ya da”…
(“Ya da” ayrı yazılır.)

2) Soru Ekleri
Soru ekimiz “Mi”dir. Ünlü uyumuna göre “Mı”, “Mu”, “Mü” olabilir. Ayrıca sonuna bir iyelik eki gelirse; “Misin”, “Musun”, “Müsün”, “Mısın” olabilir.
Soru ekleri, sözcükten ayrı yazılmalıdır.
“Yemeğini yedin mi?”, “Sen de gelecek misin?”, “Oradakileri tanıyor musun?”
Evet, hepsi bu kadar..

3) Şey
“Şey” başlı başına bir sözcüktür. Ve her zaman ayrı yazılmalıdır.
Asla “Birşey” veya “Bişey” olmamalı, “Bir şey” olmalıdır.

4) Birleşik İsimler
Eğer iki sözcüğün okunuşundan yeni bir anlam veya isim oluşuyorsa, bu bir birleşik isimdir. Ayrı yazılmamalıdır. En sık ayrı yazma hatasına düştüğümüz birleşik isim, “Hiçbir”dir. Evet, “Hiçbir” ayrı yazılmaz. Yazılırsa birbiri ile alakasız bu iki sözcük bir anlam ifade etmez.
Diğer bir örnek de “Kargaburun”dur.

5) “D” Değil, “T”
“Yapdım”, “Gitdim” gibi sözlerde “d”ler, “t” olarak yazılmalıdır.
İnsanları yazım hatasına iten şey, konuştukları gibi yazmalarıyken, bu hatayı nasıl yaptıklarını hiç anlamıyorum.

6) Noktalama
Aslında bir sürü noktalama işaretimiz var ve hepsinin birden çok kullanım alanı var. Duruma göre de anlamı değişebiliyor. Ben sadece bir-ikisine kabaca değineceğim. Tamamını merak ederseniz şu PDF dosyasını indirin: http://www.aof.edu.tr/kitap/IOLTP/2272/unite11.pdf

Noktalama işaretleri, okumayı kolaylaştırır. İnsanlara nerde durmaları gerektiğini belirtir, vurguları belirler, duyguları pekiştirir, okuyucunun daha iyi anlamasını sağlar ve okuyucunun yorulmasını engeller.

a) Nokta ( . )
Farklı bir işaret gerektirmedikçe, her cümlenizin sonuna koymanız gereken noktalama işaretidir. Kullanmazsanız, cümleler birbirine girer.

b) Soru İşareti ( ? )
Soru sorulan her cümlenin sonuna koymalısınız. Soru işareti, mutlaka cümlenin sonuna konur, soru ekinin ardına değil.
Örnek: “Bir şey mi diyecektin yoksa bana mı öyle geldi?”

c) Virgül ( , )
1- Sıralı cümlelerin arasına konur.
Örnek: “Masadan kalktı, sofrayı topladı, bulaşıkları yıkadı ve televizyonunun karşısına geçti.”

2- Cümlede bir durumun vurgulanmasını istiyorsak (sonrasında) virgül kullanırız.
Örnek: “Onlar yemeklerini yerken, ben de popomu kaşıyordum.”

3- Sıralı sıfatların arasında kullanılır..
Örnek: “Sarı, parlak, uzun bir adamdı.”